Bank Run, Türkçeye “banka koşuşu”, “bankadan kaçış” ve “banka yığılması” şeklinde çevrilebilen finansal bir terimdir. Terim, çeşitli sebeplerden ötürü bir bankada hesabı bulunan kişilerin topluca para çekmesi durumunu ifade eder. Ortaya çıktığı ülkelerde genelde ekonomiyi, özelde ise bankacılık sektörünü oldukça olumsuz yönde etkileyebilmektedir. Peki, bank run olayının ortaya çıkış sebepleri nelerdir? Bank run sonucunda neler yaşanır? Bank run oluşumunu önlemek için neler yapılabilir? Gelin bu soruların cevaplarına birlikte bakalım.
Bu Yazıda Bulabilecekleriniz
Bank Run Sebepleri Nelerdir?
Bankalardan kaçış yaşanmasının sebepleri, birbirine bağlı ve birbiri ile içe içe bir nedenselliğe sahiptir. Birinin oluşması ile bir diğerinin olması ve hepsinin sonucunda bank run olayının ortaya çıkması karşılaşılan bir durumdur. Bu sebepleri enflasyon, finansal güven ortamı ve bank run yaşayan bankanın özel durumları, olarak sıralayabiliriz.
Finansal Güven Ortamı
Güven ikili ilişkilerimizde önem arz ettiği gibi finansal piyasaları etkileyen en önemli faktörler arasında yer alır. Finansal güven ortamı, bir ülkedeki ekonomik sektör ( banka, finans, emlak vb.) ile yatırımcılar arasında ki ilişkinin itimat düzeyini ifade eden bir kavramdır. Burada yatırıcım olarak nitelendirilen taraf bir şirket veya firma şeklinde kurumsal olabileceği gibi bankada hesabı bulunan herhangi bir vatandaşta olabilir. Banka ve yatırımcı arasında ki güven ne kadar sağlam olursa, bankalara ve bankalar aracılığıyla sektörlere yapılan yatırımda o kadar büyük ve çeşitli olur.
Ancak finansal güven ortamının sarsıldığı bir yerde yatırımcı paniğe kapılacağından bankada bulunan maddi varlığını güvence altına almak isteyecektir. Bu yüzden artık güven duymadığı bankadan parasını nakit olarak talep edecek ve herkesin böyle yapması sonucunda bank run ortaya çıkacaktır. Finansal güven ortamının sarsılması, ülkede yaşanan enflasyon ile doğru orantılıdır.
Enflasyon
Türkiye’nin kronik sorunlarından bir tanesi olan enflasyon oranları da Bank Run’ı tetikleyebilen faktörler arasında yer almaktadır. Enflasyon, bir yerde meydana gelen ve süreklilik teşkil eden mal ve hizmet ücretlerinin artışının geneline verilen isimdir. Enflasyon sonucunda ülke ekonomileri ve para birimleri hacim ve değer kaybeder. Bu durum, o ülkedeki banka ve finans sektörünü de oldukça olumsuz etkileyen bir faktördür. Enflasyon nedeniyle ülkenin kullandığı para biriminin yaşadığı değer kaybı, bankalarda hesabı bulunan yatırımcıları kaygılandıracaktır. Bu da bir güvensizlik ortamının oluşmasına zemin hazırlayacaktır.
Kredi Risk Priminin Aşırı Yükselmesi
Hem finansal güven ortamının bozulması hem de finansal istikrarın bozulmasıyla birlikte ülkenin CDS primleri yükselişe geçebilir. Ülke para biriminin rekor düzeyde değer kaybetmesi sonrasında ülke bir temerrüt kriziyle karşılaşabilir. Bu nedenle Ban Run tarzı yaşanan olaylarda CDS priminin aşırı yükselmesi de faktörler arasında sayılabilir.
CDS primi her yükseldiğinde Ban Run yaşanacak diye bir olay yoktur. Türkiye’nin şu anda kredi risk primi tarihi zirve seviyelerde. Ancak dünyanın genelinde beklenen resesyon ihtimali, yanı başımızda Rusya-Ukrayna savaşı gibi faktörlerin de etkisi olduğu için bankacılık tarafına yansıyan önemli bir kötüleşme yok. Hatta bankacılık sektörünün karları giderek artmakta. Bu nedenle günümüzde yaşanan CDS primindeki artışın bu tarz bir sonuç doğurmasını beklemek yanlış olacaktır. Tabi ki, şu an 900 baz puana kadar yükselen Türkiye CDS priminin yukarı yönlü harekete devam etmesi halinde dikkatli olmakta fayda olacaktır.
Bankalarda Yaşanabilecek Özel Durumlar
Bir bankada yaşanan bank run, genel ekonomik verilerden bağımsız olarak da ortaya çıkabilir. Böyle bir durumun temel sebebi bankanın yürüttüğü yanlış bir politika veya hatalı bir yatırım olabilir.
Örneğin “x bankası” bir savunma şirketiyle yüksek meblağlar da bir anlaşma yapmış olsun. Bu anlaşmanın ardından savunma şirketinin iflas ettiğini düşünelim. Bunun sonucunda şirket bankaya gerekli kredileri ödeyemeyeceğinden banka ciddi bir finansal kriz yaşayacaktır. Bu durumun duyulması halinde bankanın batması riskinden dolayı var olan mevduatının yanacağını düşünen banka müşterileri, bankadan paralarını çekmek için hücum edeceklerdir. Bu da o bankada bir “bank run” oluşumuna neden olacaktır.
Bank Run Sonucunda Neler Yaşanır?
Bir ülkenin finansal istikrarı açısından bankalar oldukça önemli konumdadır. Bir bankanın iflas etmesi durumunda bu diğer bankaları da domino taşı gibi etkileyebilir. Bank run (bankadan kaçış) yaşanması durumunda oluşacak en olası sonuçlar bankaların batmasıdır. Yatırımcı ve müşterilerin mevduatlarını toplu bir şekilde talep etmelerine karşı dayanamayan bankaların nakit rezervleri boşalacaktır. Nakit varlığı tükenen bankaların kredi alma ve verme işlemleri duracağından kısa sürede iflas edeceklerdir. Bu durum dolaylı yoldan bankada parası bulunan herkesin mevduatlarını kaybetmeleri anlamına gelmektedir. Böylece banka ve müşterileri arasında hukuksal süreçler başlayacak, insanlar bir şekilde yanan mevduatlarını kurtarmanın yollarını arayacaklardır.
Bank run, yaşandığı ülkenin genel ekonomisini de olumsuz bir şekilde etkileyecektir. Bir ülkede kısa bir süre içerisinde birden fazla bankanın bank run yaşaması durumunda, ülke ekonomisi genel bir çöküş bile yaşayabilir.
Bank Run Olmaması İçin Neler Yapılabilir?
Bankalardan kaçış yaşanmaması için hem bankalar hem de hükümetler tarafından yapılması gerekenler vardır. Hükümetlerin bu anlamdaki görevi finansal istikrarı ve güven ortamını oluşturmaktır. TCMB’nin bu anlamdaki görevi fiyat istikrarını sağlamak ve enflasyon ile mücadeledir. Bankaların görevi de yasalar çerçevesince kendisine çizilen sınırlar çerçevesince işlemlerini ürütmeye devam etmektir.
Bank run oluşumuna karşı hem bankaların hem de müşterilerin aldığı çeşitli tedbirler mevcuttur. Bu tarz durumların daha önceden yaşanmasıyla elde edilen tecrübelerle birlikte pek çok başarılı yöntem ve kural aktif bir şekilde kullanılmaktadır.
Kur Korumalı Vadeli Mevduat Hesabı
Bu hesap modeli aslında bankalar tarafından müşterilerine verilen taktiksel bir güvencedir. Kur korumalı mevduatlar, yatırdığınız para biriminin döviz karşısında yaşayacağı değer kaybının, banka tarafından giderildiği bir hesap türüdür. Böylelikle yatırdığınız paranın birim değeri ne kadar kayba uğrarsa uğrasın, başlangıçta karşılık geldiği döviz değeri size garanti edilmiş olmaktadır. Bankalar bu sayede müşterilerinin olumsuz kur dalgalanmalarına karşı paniğe kapılmalarını engelleyebilmektedir.
Nakit Para Rezervi Yüzdesi
Bankalarda bulunan bütün finansal değer nakit şeklinde saklanmaz. Bu durum genel olarak dünyadaki bütün bankalar için geçerlidir. Bankanın nakit rezervlerine gereken önemi vermemesi yüklü bir mevduat talebini karşılayamamasına neden olabilir. Bu yüzden bir bankanın elde tuttuğu finansal değerin nakit olarak saklanan kısmının, belli bir yüzdenin altına düşmemesi gerekmektedir. Bu bankalar tarafından “bank run” gibi olumsuz durumlara karşı uygulanan spesifik bir yöntemdir.
Birden Fazla Banka Kullanmak
Bankalarda maddi varlıklarını saklamak isteyen yatırımcı ve müşterilerin bank run durumuna hem sebep olmamak hem de düşmemek için alabilecekleri en kullanışlı tedbir birden fazla banka kullanmaktır. Bütün paranızı sadece bir bankaya yatırmak oldukça riskli ve yanlış bir politikadır. Tercih ettiğiniz banka ne kadar güvenilir olursa olsun, her an ters giden bir şeyler olabilir. Bu yüzden özellikle yüklü mevduatların birkaç banka arasında paylaştırılması daha güvenilir olacaktır.
